Dikkat eksikliği nedir?
Mental bozuklukların tanısal ve istatistiksel el kitabı olarak tanımlananDSM-5’e göre sendromun adı, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’dur.Dikkat eksikliği bozukluğu, bu sendromdan farklı bir bozukluk değil, aynısendromun hiperaktivitenin olmadığı bir alt tipi olarak tanımlanır. Dikkateksikliği bozukluğu (DEB) uzun yıllar boyunca bir hastalık olarak kabuledilmemiştir. Fakat günümüzde DEHB’nin genetik geçişli, biyolojik birhastalık olduğu kabullenilmiştir. Geçmişte tek başına dikkat eksikliğibozukluğu, hastalık olarak tanımlanmadığı için bu bozukluğa sahip birçok kişihayatı boyunca başarısız olarak damgalanmış, akademik başarıları düşük,antisosyal kişilikler olarak kabul edilmiş ve toplumdan dışlanmıştır. GünümüzdeAmerikan Psikiyatri Birliği tarafından yayınlanan ve zihinsel hastalıklara tanıkoymak için ölçütleri belirleyen mental bozuklukların tanısal ve istatistikselel kitabı olarak tanımlanan DSM-5’e göre kriterler belirlenmiş, DEB de DEHB’ninbir alt tipi olarak tanımlanmıştır. Çocukluk çağında DEHB erkeklerde daha fazlagörülür. Bazı serilerde 2:1, bazı serilerde 6:1 ‘e varan oranlarbelirtilmiştir. Erişkin çağa yaklaştıkça kadınlarda görülme sıklığı artmakta vegörülme oranı erkeklerle neredeyse eşitlenmektedir.
Dikkat eksikliği belirtileri nelerdir?
Dikkat eksikliği varlığında en sık görülen belirti, çocuklarda okulbaşarısında düşüklüktür. Çocuk derse konsantre olamaz, dikkatini bir süretoplayabilse bile dikkatini koruma noktasında sıkıntı ve güçlük yaşar.Genellikle hayallere dalma, anlatılanları dinlememe, kendi dünyasına kapanmaşeklinde anlatılır. Aynı durum erişkinler için de geçerlidir. Dikkat eksikliğibozukluğuna sahip bireyler detaylara dikkat etmez, verilen komutlara uyumsağlayamaz ve organizasyon problemleri yaşar. Ayrıca bu bireyler günlük rutinişlerini yapamaz ve dikkatleri kolayca dağılır. Hiperaktivite de tabloyaeklendiğinde kişiler aynı yerde uzun süreli sabit duramaz, oturamaz. Bubireyler çok konuşur, karşısındaki kişilerin konuşmasını bitirmesinibekleyemez, bekleme gerektiren ya da sırayla yapılması gereken işleri yapmaktasıkıntı yaşar. Çocuklarda sürekli sağa sola koşma, tırmanma, zıplama şeklindeaşırı hareketli davranışlar mevcuttur. Yetişkinlerde görülen hiperaktivite,sürekli bir işten diğerine koşma şeklindedir. Fakat bu kişiler, hiçbir işi tamolarak tamamlamaz. Sendromun en önemli belirtilerinden biri olan dürtüsellikise kişinin kendini ve yapılan eylemin sonuçlarını düşünmeden yapılan ani davranışlarşeklinde görülür. Çocuklarda bir işi yaparken sabırsızlık, anidenarkadaşlarının elinden oyuncaklarını alma, oyun sırasında sırayı beklememe, çokve uygun olmayan yerlerde konuşma, karşısındaki konuşurken sürekli sözünükesme, bağırma ve gülme şeklinde kendini gösterebilir. Tüm bunlara ek olarak,kendini tehlikeye atacak davranışlarda da bulunabilir. Erişkin bireylerde isekarşısındakini dinlemeden sözünü kesme, sonunu düşünmeden yeni işlere girme,karşısındakini kıracak şekilde konuşma, sıra bekleyememe şeklinde kendinigösterebilir.
Dikkat eksikliği nedenleri nelerdir?
Dikkat eksikliği bozukluğunun nedenleri araştırılırken, beyin anatomisi vefonksiyonlarında bozukluklar saptanmıştır. Özellikle dikkati toplamayı sağlayanbeyin bölgelerinde, diğer bireylere göre düşük fonksiyon ya da küçülmeizlenmiştir. Bunun haricinde genetik geçiş de bu hastalığın nedenleri arasındayer almaktadır. Anne babasından birinde DEHB olan çocukların DEHBgeliştirme oranı diğer popülasyona göre daha yüksektir. Aynı zamandarahatsızlığın, kardeşte de ortaya çıkma ihtimali topluma kıyasla dahayüksektir. Prematüre doğum ve ciddi kafa travmalarının da DEHB nedenleriarasında olduğu kabul edilmektedir. Annenin gebelik sırasında alkol ve sigaratüketiminin de DEHB’ye sebep olabileceği bildirilmiştir.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu çeşitlerinelerdir?
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun üç ana semptomu vardır:Dikkatsizlik, hiperaktivite ve dürtüsellik. Dikkat eksikliği, buüç semptomun görülme şekillerine göre üç farklı alt tipe ayrılır. Ensık görülen tip, üç semptomun da bir arada olduğu kombine tiptir.Hiperaktivitenin izlenmediği sadece dikkat eksikliğinin izlendiği tip, dikkateksikliği bozukluğu olarak adlandırılır. Daha nadir görülen bir tip olanhiperaktif dürtüsel tipte ise dikkat eksikliği görülmez.
Dikkat eksikliği bozukluğu tanısı nasıl koyulur?
Özellikle çocuklarda DEB tanısı konulmadan önce davranışsal problemlere yolaçan yakın zamanda yaşanmış boşanma, aile içinde birinin ölümü veya yakınzamanda gerçekleşmiş taşınma gibi bir durumun olup olmadığı sorgulanmalıdır.Fark edilmeyen nöbetler, tiroit problemleri, uyku bozuklukları, anksiyete,depresyon ve kurşun zehirlenmesi de dikkat eksikliği bozukluğu benzeri tablolaroluşturabilir. Dolayısıyla tanı koyulmadan önce bu hastalıklar ya da durumlarekarte edilmelidir. DEB tanısı, genellikle semptom ve belirtiler ışığındakoyulur. Tanı koyulması için semptomların altı ya da fazlası, 17 yaşsonrası için ise en az beş tanesinin olması gereklidir. Bunun haricindedikkat eksikliği tanısında uygulanabilen çeşitli testler mevcuttur. DEHB’nunteşhisinde kesin olarak sonuç veren tek bir test mevcut olmadığı için birçokenstitü kendine ait birtakım skalalar oluşturmuştur. Bu skalalar şu şekildedir:
ÇOCUKLARDA DEHB DEĞERLENDİRMEK İÇİN UYGULANAN SKALALAR
- Vanderbilt skalası
- Conners skalası
- DEHB Ölçme Skalası (ADHD-RS-V)
- Swanson, Nolan and Pelham (SNAP) skalası
ERİŞKİNLER İÇİN UYGULANAN SKALALAR
- Conners Erişkin DEHB Ölçme Skalası (CAARS)
- Wender Utah Ölçme Skalası
- Erişkin Kendi Kendine Değerlendirme Skalası (ASRS)
Bunların haricinde en sık kullanılan ve en kapsamlı testlerden biri de Moxodikkat testidir. Moxo sürekli performans testi olarak da tanımlanantest, 6-12 yaş aralığındaki çocuklarda ve 13-65 yaş arası erişkinlereuygulanmak üzere geliştirilmiştir. Toplamda 420 tepki ve 420 tepkisizlikeyleminin ölçüldüğü Moxo testi sayesinde zamanlama problemi,dürtüsellik ve hiperaktivite ölçülür. Çocuklarda yaklaşık 15, yetişkinlerde ise18 dakika süren test boyunca kişinin çevresel koşulların değişimine bağlıolarak performansının nasıl etkilendiği de değerlendirilir.
Dikkat eksikliği bozukluğu tedavi yöntemleri nelerdir?
Dikkat eksikliği bozukluğu tanısı alan kişinin tedavisi, kişinin yaşı,cinsiyeti, var olan diğer hastalıkları ve bulguları doğrultusunda düzenlenir.Dikkat eksikliğine eşlik eden hiperaktivite varlığında farklı tedavi yöntemleriuygulanabilir. İlaçlı ve ilaçsız tedavi yöntemleri bulunan dikkat eksikliğirahatsızlığında genellikle her iki tedavi yöntemi bir arada uygulanır. İlaçsıztedavide mental ve fiziksel egzersizler önemli bir paya sahiptir.Psikolojik destek türlerinden biri olan terapi de süreç boyunca uygulanabilir.Çocuklarda ilaçsız tedavi, çocuğun aldığı terapi ve eğitimlerin yanı sıraebeveyn eğitimi de gerektirir. Ailenin tedavi süreci boyunca anlayışlı vesabırlı olması gerekir. Çocuğun yaptığı eylemlerin yaramazlıktan değil birrahatsızlıktan kaynaklandığı unutulmamalıdır. Tüm bunlarla birlikte hekim,tedaviyi desteklemek amacıyla bazı ilaçlar reçete edebilir. İlaçların düzenlive önerilen dozda kullanımının yanı sıra tedavi süreci boyunca aileninöğretmenlerle ve ailenin hekimle sürekli olarak irtibat hâlinde olması,tedavinin sürdürülebilirliği ve etkinliği açısından önemlidir.